Μπορεί τα εξωτικά νησιά να τα έχουμε στο μυαλό μας ως παραδείσους για τις διακοπές μας, ωστόσο, σε ένα νησί της Ονδούρας, διαμορφώνεται μια διαφορετική εκδοχή του παραδείσου.
Αυτή η έννοια του παραδείσου, δεν έχει να κάνει με τις διακοπές, αλλά με τη διαφυγή από τη γραφειοκρατία, τους φόρους και τον… θάνατο. Όλα αυτά τα «ιδανικά» θα τα βρει κάποιος στην Próspera (Πρόσπερα), μια ιδιωτικά διαχειριζόμενη, ημιαυτόνομη πόλη στο νησί Ροατάν της Ονδούρας.
Παρουσιάζεται ως παράδεισος για τεχνολογικούς επιχειρηματίες, επενδυτές και οπαδούς του λεγόμενου «biohacking». Με συντελεστή φόρου εισοδήματος μόλις 5% και εταιρικό φόρο στο 1%, λειτουργεί ως ειδική οικονομική ζώνη (ZEDE) που επιτρέπει σε επιχειρήσεις να επιλέγουν οι ίδιες το νομικό σύστημα που θα εφαρμόζουν (οποιασδήποτε χώρας) ή και να δημιουργούν δικό τους. Μάλιστα, μια εταιρεία μπορεί να συσταθεί μέσω smartphone μέσα σε λίγες ώρες.
Με όχημα τη Silicon Valley και στόχο την «αθανασία»
Χρηματοδοτούμενη από διεθνείς επενδυτές και με ισχυρή παρουσία της Silicon Valley, η Próspera, που προβάλλεται ως φορολογικός παράδεισος, έχει ήδη προσελκύσει νεοφυείς επιχειρήσεις πειραματικής ιατρικής, όπως η Minicircle, η οποία παρέχει θεραπείες γονιδιακής μακροζωίας που δεν έχουν εγκριθεί από αμερικανικές (όπως ο FDA) ή άλλες διεθνείς ρυθμιστικές αρχές.
Ανάμεσα στους επισκέπτες της είναι ο Μπράιαν Τζόνσον, επιχειρηματίας γνωστός για τις επενδύσεις του στην «αντιστροφή της γήρανσης». Ο ίδιος υποστήριξε πως μετά τη θεραπεία του στην Próspera, γερνά τόσο αργά ώστε… «χρειάζεται να γιορτάζει γενέθλια μόνο κάθε 21 μήνες».
Νομικές μάχες και κοινωνικές εντάσεις
Η πόλη έγινε δυνατή χάρη σε νόμο του 2013 που επέτρεψε τη δημιουργία ZEDEs (Ζωνών Ειδικής Οικονομικής Ανάπτυξης) στην Ονδούρα, με ανεξάρτητη διακυβέρνηση και φορολογία.
Το μοντέλο έγινε διεθνώς γνωστό μετά από ομιλία TED του οικονομολόγου Πολ Ρόμερ το 2009, ο οποίος υποστήριζε ότι τέτοιες «χαρτογραφημένες» πόλεις θα μπορούσαν να επιταχύνουν την οικονομική ανάπτυξη σε αναπτυσσόμενες χώρες μέσω καθαρής διακυβέρνησης και ανταγωνιστικών αγορών.
Ωστόσο, το εγχείρημα έχει δεχθεί σφοδρή κριτική. Οι επικριτές θεωρούν ότι η πώληση γης σε φτωχές χώρες προς όφελος ξένων επενδυτών που επιβάλλουν δικά τους νομικά καθεστώτα θυμίζει αποικιοκρατία του 19ου αιώνα.
Η Ονδούρα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στο θέμα, με τον όρο «μπανανία» να έχει προέλθει από την αλόγιστη εξουσία που είχαν κάποτε αμερικανικές εταιρείες φρούτων στην περιοχή – και στο Ροατάν. «Ποιοι είναι οι πραγματικοί ωφελημένοι;» αναρωτήθηκε ο Φερνάντο Γκαρσία, κυβερνητικός επίτροπος της Ονδούρας για τις ZEDEs. «Οι μεγάλοι εκατομμυριούχοι και δισεκατομμυριούχοι που εγκαθίστανται σε παραδεισένια ζώνη του εδάφους μας και απορροφούν όλο και περισσότερη γη».
H πρόεδρος της χώρας, Σιομάρα Κάστρο, έχει δεσμευτεί να καταργήσει πλήρως το πλαίσιο αυτό. Το 2023 υπέγραψε νόμο για την ακύρωση του πλαισίου που επέτρεψε την Próspera και δύο ακόμη ζώνες.
Αξίζει να σημειωθεί, πως ο προκάτοχος της Κάστρο, Χουάν Ορλάντο Ερνάντες – βασικός υποστηρικτής των ZEDEs – καταδικάστηκε στις ΗΠΑ σε 45 χρόνια φυλάκισης για διακίνηση ναρκωτικών.
Οι επικριτές του εγχειρήματος μιλούν για «νεο-αποικιοκρατία», καταγγέλλοντας την παραχώρηση εθνικού εδάφους σε ξένους επενδυτές. Κάτοικοι του γειτονικού ψαροχωριού Crawfish Rock εκφράζουν διχασμένες απόψεις: κάποιοι βλέπουν την Próspera ως ευκαιρία για δουλειά, ενώ άλλοι διαμαρτύρονται για απώλεια ελέγχου και πιθανή εκτόπιση από τη γη τους.
Η αντίδραση των επενδυτών δεν άργησε: μεταξύ αυτών και ο συνιδρυτής του PayPal, Πίτερ Τιλ, που προσέφυγαν εναντίον του κράτους ζητώντας 10,7 δισεκατομμύρια δολάρια αποζημίωση, επικαλούμενοι παραβίαση συμφωνίας νομικής σταθερότητας διάρκειας 50 ετών. Η υπόθεση εκδικάζεται από διαιτητικό όργανο της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Το μέλλον είναι αβέβαιο
Η Próspera σχεδιάστηκε ως μια «έξυπνη πόλη» εμπνευσμένη από το Ντουμπάι, αλλά μέχρι στιγμής η ανάπτυξή της παραμένει περιορισμένη: ένα πολυώροφο συγκρότημα κατοικιών, ένα ξενοδοχείο και ένα γήπεδο γκολφ αποτελούν τα κύρια της περιουσιακά στοιχεία.
Παρότι δεν υπάρχει επίσημο σύνορο που διαχωρίζει την Próspera από το υπόλοιπο Ροατάν, οι επισκέπτες πρέπει να εγγραφούν εκ των προτέρων και να παρουσιάσουν QR κωδικό στην ιδιωτική ασφάλεια για να εισέλθουν. Η εγγραφή παρέχει και το δικαίωμα αγοράς ακινήτου ή ίδρυσης επιχείρησης.
Παρότι προβάλλεται ως λύση στην αναποτελεσματικότητα των κρατών, η Próspera έρχεται πλέον αντιμέτωπη με τη σκληρή πραγματικότητα της πολιτικής αβεβαιότητας και των νομικών συγκρούσεων, προσγειώνοντας απότομα το μεγαλεπήβολο αυτό πείραμα.
